Nassim Taleb, một nhà toán học và trader thiên tài

Nassim Nicholas Taleb là một trong những nhà tư tưởng đầy sáng tạo và vĩ đại nhất của kỷ nguyên hiện đại. Ông xứng đáng với tất cả sự chú ý mà ông nhận được vì đã kiếm được một số tiền khổng lồ khi làm những điều không ai làm hay dám thử trước đó.

Con người cao ngạo, kiêu hãnh này sinh năm 1960 ở thành phố Amioun, Cộng hòa Liban, là con trai của bác sĩ Najib Taleb, chuyên khoa ung thư và nghiên cứu nhân chủng học và bà Minerva Ghosn. Gia đình giàu có của ông là những người có tầm ảnh hưởng và sùng đạo Chính thống giáo Hy lạp, một cộng đồng tôn giáo cực khá nhỏ so với ở một quốc gia với nhiều tôn giáo thiểu số. Ông nội và ông cố của ông từng giữ chức phó thủ tướng, và ông cố 4 đời của ông thời xưa còn giữ chức đô thống tại khu vực cực tự trị Đỉnh Li Băng dưới thời Đế chế Ottoman.

Taleb đã tốt nghiệp bằng cử nhân và thạc sĩ ngành khoa học tại Đại học Paris, và hiện đã lấy thêm bằng MBA từ trường Wharton School thuộc Đại học Pennsylvania và bằng Tiến sĩ ngành Khoa học Quản lý (cho luận án nghiên cứu về toán học trong định giá chứng khoán phái sinh) tại Đai học Paris-Dauphine dưới sự hướng dẫn của Hélyette Geman.

Ông khởi đầu là một trader, làm ở vị trí phân tích định tính và điều hành công ty đầu tư riêng, song khi càng đi sâu vào nghiên cứu về thống kê, ông càng thêm tin tưởng rằng toàn bộ hệ thống tài chính là một thùng thuốc nổ sắp bùng.

Ông trở nên nổi tiếng khi viết các quyển sách như "Fooled By Randomness" (tạm dịch: "Bị ngẫu nhiên xỏ mũi") và "Thiên nga Đen" có nội dung thách thức những quan điểm truyền thống dựa trên các mô hình tài chính và toán học thống kê. 

Vào những năm 1980, Nassim Taleb hành nghề tạo lập thị trường quyền chọn, có nghĩa đa phần số tiền ông kiếm được đến từ việc hỗ trợ khách hàng. Ông bán các quyền chọn với giá cao hơn một chút so với giá mua vào và đợi các lệnh giao dịch cân bằng lại để kiếm được một khoản ròng nhỏ. Nếu như ông bắt đầu tạo dựng một vị thế ròng, ông sẽ thay đổi giá cả để làm cân bằng mọi thứ.

Nassim là một trader thành công và vẫn làm khá tốt cho đến cái ngày đi săn 19/10/1987 khi thị trường chứng khoán sụp đổ. Trước đó ông đã tích lũy một lượng lớn ở các quyền chọn bán hợp đồng tương lai Euro-đôla thua lỗ (OTM) gần như vô giá trị. Hợp đồng tương lai Euro-đôla là một ván cược trên lãi suất ngân hàng kỳ hạn ba tháng, và đem về $25 cho mỗi dao động điểm cơ bản (ví dụ như tăng điểm từ 7,5% lên 7,51%). Một ngày kiếm lời khủng là khi có dao động 10 điểm cơ bản, tương đương $250 cho mỗi hợp đồng. Nhưng ngày 19/10/1987 lại có mức dao động điểm cơ bản lớn gấp 10 lần như thế, tức $2.500 cho mỗi hợp đồng do lãi suất tăng vọt từ khoảng 7,5% lên tới 8,5%.

Biến động xảy ra trên một quyền chọn bán đang thua lỗ (sinh lời khi lãi suất tăng lên) thậm chí còn lớn hơn. Một quyền chọn bán trong ngắn hạn ở mức 8% có thể bán ra với giá $100 ở mức lãi suất 7,5%, nhưng có thể có giá $1,500 khi lãi suất tăng lên 8,5%. 

Nassim lúc ấy đang nắm đủ số quyền chọn bán ra để kiếm lời 35 triểu đô la. Đây là thắng lợi lớn nhất của ông từ trước đến nay trên thị trường, và ông cho rằng là nhờ vận may. Điều này khiến ông nghĩ rằng 5 năm miệt mài làm việc lại chẳng bằng 1 lần vận may gõ cửa.

Người ta có thể nói rằng những người có lắm tiền nhiều của có thể thử sức với các chiến lược nghe có vẻ nực cười hay đầy rủi ro hoặc sẽ khiến những ai không dư dả phải trắng tay, và rằng vận may sẽ đóng vai trò lớn; song vẫn không thể phủ nhận rằng Nassim Taleb là một trader tài giỏi.

Các dự đoán nổi tiếng nhất cúa Taleb

Năm 2003, Nassim Taleb đã dự đoán có nhiều khả năng Fannie Mae (Quỹ Thế chấp Nhà ở Quốc gia Liên bang) sẽ sụp đổ. Trong khi Fannie Mae được xem là một tổ chức chuyên về quản lý rủi ro rất được tín nhiệm trên thị trường thế chấp, Taleb đã phân tích các rủi ro của tổ chức này và đưa ra một viễn cảnh rất tiêu cực, so sánh tình thế của tổ chức này chẳng khác gì đang ngồi trên một thùng thuốc nổ chỉ chực bùng phát với một tác động nhỏ. Dự đoán này đã gây ra một làn sóng phẫn nộ lẫn nhiều đả kích đối với giới tài chính, song cuối cùng đã trở thành sự thực. Kết quả, sự sụp đổ của Fannie Mae gây ra thiệt hại hàng trăm tỉ đô cho người đóng thuế ở Mỹ.

Vào ngày 19/10/1987, còn gọi là ngày Thứ Hai Đen Tối, khi chỉ số Trung Bình Công Nghiệp Dow Jones rơi xuống mức 22,6% đã đem về cho Taleb số tiền lời khoảng 40 triệu đô la. Đây là mức sụt giảm thị trường lớn nhất trong lịch sử hiện đại. Chỉ một ngày trước, khó ai có thể tưởng tượng nổi biến động này, ngoại trừ Nassim Taleb. Về sau sự kiện này được xem là một sự kiện Thiên Nga Đen.

Trong các dự đoán của mình trong tương lai gần, ông cho rằng hiện tại không cần phải sợ hãi về nguy cơ xảy ra thế chiến thứ ba vì các quốc gia có đủ tiềm lực để gây chiến lại ưu tiên dùng cách thức "mượn dao giết người". Ông còn bàn về sự kiện "Thiên Nga Đen" ám chỉ thế đối đầu giữa phương Tây và Trung Quốc hay giữa phương Tây và Hồi giáo.

Vậy chiến lược giao dịch của Nassim Taleb là gì?

Taleb tự xem mình là một nhà nghiên cứu về sự ngẫu nhiên nhiều hơn là một doanh nhân, và nói rằng ông giao dịch nhằm mục đích đạt đến sự độc lập và tự do cá nhân.

1. Taleb đánh cược vào các sự kiện khó đoán (các vụ Thiên Nga Đen).

Taleb mô tả "Thiên Nga Đen" như những sự kiện hi hữu và khó lường có thể xảy ra bất ngờ, gây ra hậu quả tích cực hoặc tiêu cực, đồng thời tác động mạnh mẽ đến toàn bộ hệ thống ban đầu.

2.  Ông bảo toàn tiền bạc cho nhà đầu tư của ông khỏi "Thiên Nga Đen" không tốt.

Taleb từng là người đi đầu phong trào tự bảo hiểm "rủi ro đuôi" (tail risk hedging - tức các rủi ro có xác suất cực nhỏ, nay gọi là "bảo vệ thiên nga đen"), theo đó các nhà đầu tư được đảm bảo không bị ảnh hưởng bởi các biến động cực đại của thị trường. Ông còn nói rằng, việc chốt cổ tức theo cách ông từng làm nghĩa là náu mình trong các vùng bình thường (Mediocristan) thay vì cực độ (Extremistan).

Khái niệm Mediocristan chỉ các sự kiện có thể được dự đoán dựa trên các dữ liệu trước đó. Ví dụ, lấy một nhóm 1.000 ngẫu nhiên từ khắp nơi trên thế giới. Một người Châu Phi béo nhất thế giới và phụ nữ Trung Quốc thuộc tộc Chukchi. Giá trị trung bình (gồm 2 mắt, cân nặng trung bình, tứ chi và chiều cao) sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về các đặc tính của toàn bộ tập hợp mẫu này. Và ngay cả người béo nhất thế giới cũng sẽ không đem lại khác biệt đáng kể đối với giá trị trung bình.

Khái niệm Extremistan mô tả các hiện tượng mang tính xã hội chứ không phải vật chất. Cũng nhóm 1.000 người nói trên nhưng giờ đây ta xem xét tài sản tiền mặt của họ: khi bổ sung thêm vào nhóm này, ví dụ tỷ phú Bill Gates, thì bỗng nhiên thu nhập bình quân của nhóm sẽ tăng lên 99,9% chỉ nhờ vào Bill Gates (và sẽ chẳng ai đả động gì đến nhóm 1.000 người này). "Trong thế giới của Extremistan, sự chêch lệch lớn đến mức một đối tượng mẫu đơn lẻ có thể khiến giá trị tổng hợp của tập thể gia tăng đột biến một cách mất cân đối," Taleb phát biểu.

3. Nassim Taleb duy trì sự cân bằng giữa rủi ro kiếm lợi nhuận và nhu cầu giữ lại tối đa nguồn vốn.

Là một trader, chiến lược của ông vẫn luôn nhằm mục tiêu bảo vệ nhà đầu tư không bị ảnh hưởng bởi các cuộc khủng hoảng, đồng thời gặt hái lợi nhuận từ các sự kiện hiếm khi xảy ra (tức sự kiện Thiên Nga Đen), và vì thế mà cho đến nay, sự nghiệp giao dịch của ông có không ít lần thắng đậm lẫn công cốc.

4. Vị thế cơ bản mà ông thích nắm giữ chính là bán ra quyền chọn "hòa giá" (tức giá bắt đầu bằng với giá kết thúc) và mua vào quyền chọn "thua giá" (tức giá kết thúc thấp hơn giá bắt đầu) ở cả quyền chọn mua và bán.

Ý tưởng ở đây là người ta đánh giá quá cao khả năng xảy ra một biến động có quy mô bình thường. Nói chung, bạn sẽ kiếm lời đậm khi đánh cược một cách có hệ thống chẳng có gì hoặc sẽ có biến cố lớn xảy ra.

Cuốn sách có tựa đề "Dynamic Hedging" trình bày về giao dịch quyền chọn theo quan điểm của người trong nghề. Cuốn sách cho rằng cần phải thực sự hiểu rõ điều ta đang làm, ta không chỉ hiểu rõ việc giao dịch phức tạp này diễn ra thế nào mà còn có thể khai thác triệt để các sự cố.

5. Chiến lược của Taleb được dựa trên ý tưởng cho rằng một vài quyền chọn bị đặt giá sai một cách có hệ thống do xác suất cực lớn trong phân phối lợi nhuận thị trường.

Khi áp dụng chiến lược này, bạn cần chuẩn bị sẵn sàng về tài chính lẫn tâm lý để có thể giữ bình tĩnh vào lúc bạn cảm thấy mình sẽ "lỗ" tiền trong nhiều năm. Chỉ cần kiếm lời một lần là đủ để giành lại mọi thứ!

Taleb chia sẻ ông đã kiếm lợi kếch xù nhờ sử dụng phương pháp này nhiều lần trong suốt 2 thập kỷ qua. Chiến lược này có thể đem về lợi nhuận vô hạn trong một biến động lớn trên thị trường. Sao bạn lại không thử?